«Τυποποίηση» είναι η δραστηριότητα με την οποία καθιερώνονται, για υφιστάμενα ή δυνητικά προβλήματα κοινής και επαναλαμβανόμενης χρήσης, διατάξεις οι οποίες αποσκοπούν στην επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξης σε συγκεκριμένο πλαίσιο εφαρμογής.
Αποτέλεσμα της τυποποίησης σε εθνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνές επίπεδο είναι η έκδοση τυποποιητικών έγγραφων. Ως τέτοια νοούνται τα πρότυπα, οι τεχνικές προδιαγραφές, οι κώδικες πρακτικής, οι κανονισμοί και οι τεχνικοί κανονισμοί, όπως αναλυτικά προσδιορίζονται στο ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 45020.
Σύμφωνα με το πρότυπο ΕΛΟΤ ΕΝ 45020:
«Πρότυπο» είναι το έγγραφο που έχει καθιερωθεί με συναίνεση και έχει εγκριθεί από έναν αναγνωρισμένο φορέα, το οποίο παρέχει, για κοινή και επαναλαμβανόμενη χρήση, κανόνες, κατευθυντήριες οδηγίες ή χαρακτηριστικά, για δραστηριότητες ή τα αποτελέσματά τους και αποσκοπεί στην επίτευξη του βέλτιστου βαθμού τάξης σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο εφαρμογής.
Ως αναγνωρισμένοι φορείς νοούνται οι εθνικοί οργανισμοί τυποποίησης. Κάθε πρότυπο είναι προαιρετικής εφαρμογής, εκτός εάν νομοθετικές ή άλλες διατάξεις το καθιστούν υποχρεωτικής εφαρμογής.
«Τεχνική προδιαγραφή» είναι το έγγραφο που καθορίζει τις τεχνικές απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιεί ένα προϊόν, μια διεργασία ή μια υπηρεσία.
«Κώδικας πρακτικής» είναι το έγγραφο που προτείνει πρακτικές ή διαδικασίες για το σχεδιασμό, την κατασκευή, την εγκατάσταση, τη συντήρηση ή τη χρησημοποίηση εξοπλισμού, κατασκευών ή προϊόντων.
«Κανονισμός» είναι το έγγραφο που περιέχει δεσμευτικούς νομοθετικούς κανόνες και υιοθετείται από μια Αρχή.
«Τεχνικός κανονισμός» είναι ο κανονισμός που παρέχει τεχνικές απαιτήσεις, είτε άμεσα είτε με αναφορά ή με ενσωμάτωση του περιεχομένου ενός προτύπου, μιας τεχνικής προδιαγραφής ή ενός κώδικα πρακτικής.
Ένας τεχνικός κανονισμός μπορεί να συνοδεύεται από τεχνική καθοδήγηση που να περιγράφει κάποια μέσα συμμόρφωσης προς τις απαιτήσεις του κανονισμού, δηλ. μια διάταξη τεκμαίρουσα ικανοποίηση απαίτησης.
Η έννοια του προτύπου (standard) ξεκινά από την τεχνική προδιαγραφή (technical specification) που όπως είναι γνωστό, είναι έντυπο που αναφέρει τα χαρακτηριστικά ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας (π.χ. χαρακτηριστικά ποιότητας, επιδόσεις, χαρακτηριστικά ασφάλειας, διαστάσεις) και μπορεί να περιλαμβάνει ή να ασχολείται αποκλειστικά με ορολογία, σύμβολα, έλεγχο και μεθόδους δοκιμής, συσκευασία ή απαιτήσεις σημάτων ποιότητας (συμμόρφωσης). Τεχνικές προδιαγραφές μπορεί να συντάξει οποιοσδήποτε, πρόσωπο ή οργανισμός, σε ιδιωτικές ή δημόσιες συμφωνίες, στις προμήθειες υλικού, στις κατασκευές, στην παραγωγή υλικών ή προϊόντων κτλ.
Αυτό που διαφοροποιεί την έννοια της τεχνικής προδιαγραφής και οδηγεί στην έννοια του προτύπου είναι η προσιτότητα στο ευρύ κοινό και-κυρίως-ο τρόπος δημιουργίας του. Το εθνικό πρότυπο (π.χ. πρότυπο ΕΛΟΤ) έχει εκπονηθεί με συναίνεση όλων των ενδιαφερομένων μερών -σε εθνική κλίμακα- και έχει εγκριθεί από αναγνωρισμένο εθνικό οργανισμό τυποποίησης (π.χ. ΕΛΟΤ). Tο ευρωπαϊκό πρότυπο (EN, ETS κτλ.) έχει εκπονηθεί με συναίνεση όλων των ενδιαφερομένων μερών -σε ευρωπαϊκή κλίμακα- και έχει εγκριθεί από έναν από τους τρεις ευρωπαϊκούς οργανισμούς τυποποίησης CEN, CENELEC ή ETSI με διακρατική ευρωπαϊκή ψήφιση (ψήφιση από τις χώρες μέλη μέσω των οργανισμών τυποποίησής τους). Tο διεθνές πρότυπο (π.χ. ISO, IEC) έχει εκπονηθεί με συναίνεση όλων των ενδιαφερομένων μερών -σε διεθνή κλίμακα- και έχει εγκριθεί από έναν από τους δύο διεθνείς οργανισμούς τυποποίησης ISO, IEC.
Σημαντικά οφέλη από την τυποποίηση είναι η βελτίωση της καταλληλότητας των προϊόντων, των διεργασιών και των υπηρεσιών για την προβλεπόμενη χρήση, η πρόληψη των τεχνικών εμποδίων στο εμπόριο και η διευκόλυνση της τεχνολογικής συνεργασίας.
Πρότυπα στην καθημερινότητά μας
Πρότυπα υπάρχουν παντού. Τις περισσότερες φορές όμως περνούν απαρατήρητα. Συχνά ακούμε την έκφραση «αυτή είναι στάνταρντ διαδικασία» ή «αυτό είναι πρότυπο-στάνταρντ-κρεβάτι» ή «πρότυπο χρόνο». Με την εισαγωγή του ευρώ-euro σε κράτη-μέλη της ΕΕ, στην ουσία καθιερώθηκε ένα πρότυπο νόμισμα, το οποίο επιτρέπει την άμεση επικοινωνία των Οικονομιών μεταξύ τους.
Ένα απλό παράδειγμα της έννοιας του προτύπου μας προσφέρει ένα… φύλλο χαρτί. Όλοι σήμερα χρησιμοποιούμε την αναφορά σε ένα φύλλο χαρτί Α4. Λίγοι όμως γνωρίζουν ότι ο χαρακτηρισμός Α4 παραπέμπει, μέσω ενός προτύπου, στις πραγματικές διαστάσεις του φύλλου χαρτιού. Επιπλέον, ο χαρακτηρισμός Α4 αποτελεί ένα μέσο αναφοράς για εκτυπωτές, φακέλους, εκτυπώσεις, λογισμικό κ.α. Κανένας δεν υποχρέωσε κάποιον να χρησιμοποιήσει το χαρακτηρισμό Α4, πλην όμως καθιερώθηκε ως κανόνας, αναφορά ή με άλλα λόγια «άγραφος νόμος». Το παράδειγμα αυτό, είναι ενδεικτικό του τρόπου με τον οποίο τα πρότυπα διευκολύνουν τόσο τους καταναλωτές όσο και τους κατασκευαστές, χωρίς παράλληλα να περιορίζεται η δημιουργικότητα ή καινοτομία. Έτσι, ένας κατασκευαστής με μια φιλόδοξη νέα ιδέα, μπορεί να την προωθήσει και εάν η Αγορά και οι καταναλωτές τη δεχθούν, είναι σίγουρο πως θα ακολουθήσουν την ιδέα, επιτρέποντας έτσι να εκπονηθούν νέα πρότυπα στο συγκεκριμένο τομέα.
